Xích thược: Vị thuốc quý trong Y Học

1. Xích thược là gì?

Xích thược là vị thuốc quý trong Y Học Cổ Truyền có tính hàn, vị chua đắng, quy vào kinh Tỳ, Can và được sử dụng trong nhiều bài thuốc điều trị bệnh với công dụng kháng viêm, giảm đau, cầm máu…

 

Đặc điểm cây

Xích thược còn được gọi là mẫu đơn đỏ, thược dược hay xuyên xích thược, có tên khoa học là Paeonia liacliflora Pall – thuộc họ Hoàng Liên (Ranunculaceae). Đây là loại thực vật sống lâu năm và có những đặc điểm như sau:

• Cây thân thảo, chiều cao trung bình khoảng từ 50 – 80cm;
• Lá cây màu xanh, mọc so le và kiểu lá kép lông chim. Trong đó một lá có thể chia thành 9 – 12 phần không đều nhau, nhọn ở đầu, hình ngọn giáo và phía dưới cuống có màu sắc hơi hồng;
• Hoa cây mọc đơn độc 1 bông, không tạo thành chùm. Hoa có khoảng 8 cánh, nở to và có mùi hương tương tự như hoa hồng. Một thân cây có thể mọc từ 1 – 7 hoa. Hoa chưa nở rộ thường có màu hồng thịt, sau khi nở chuyển dần qua màu trắng tinh. Phần trong hoa chứa bao phấn màu da cam;
• Quả cây thược dược chứa 3 – 5 lá noãn.

Rễ cây xích thược là bộ phận được sử dụng làm dược liệu trong các bài thuốc Y Học Cổ Truyền, trong đó ưu tiên sử dụng các rễ kích thước lớn, dài và nhiều bột. Rễ cây hơi cong, có hình trụ và chiều dài từ 5 – 40cm, đường kính rễ khoảng từ 0,5 – 3cm. Vỏ rễ có màu nâu hơi nhăn và các rãnh dọc, có rễ con. Bên trong rễ màu hồng nhạt hoặc màu trắng phấn, rễ cứng giòn nên có thể bẻ gãy dễ dàng bằng tay. Mặt cắt rễ cho thấy vân xuyên tâm, vỏ cây hẹp và mỏng, một số rễ cây có khe nứt.

Dược liệu được thu hái chủ yếu từ những cây xích thược từ 4 năm tuổi trở lên. Mùa thu hái chủ yếu vào tháng 6 – 10 hàng năm, rễ cây sau khi được đào lên đem cắt bỏ rễ con, gọt bỏ vỏ và đem rửa sạch. Tùy thuộc vào bài thuốc và kinh nghiệm tại các vùng miền, dược liệu xích thược được bào chế theo nhiều phương pháp như sau:

• Đồ rễ cho chín, dược liệu trong quá trình đồ nên được chỉnh sửa cho thẳng, sau đó đem sấy khô hoặc phơi;
• Đồ rễ đến khi chín rồi đem phơi trong thời gian khoảng 1 – 2 ngày, sau đó đem tẩm nước đến khi mềm ra để dễ lăn tròn. Cuối cùng, dược liệu được phơi ngoài nắng tiếp cho đến khi khô hoàn toàn;
• Ủ mềm dược liệu rồi thái mỏng thành từng lát, dược liệu có thể được dùng ở dạng sống hoặc sao tẩm với giấm hoặc rượu;
• Dược liệu tươi được rửa sạch, ủ mềm rồi bào thành lát mỏng có thể dùng tươi hoặc sấy khô/phơi khô;
• Dược liệu được ủ mềm, bào mỏng hoặc thái mỏng rồi đem phơi khô, sau đó tẩm chung với rượu hoặc giấm trong thời gian 2 giờ. Tránh sấy ở nhiệt độ cao hoặc phơi ngoài nắng to sẽ khiến rễ bị nứt, cong queo.

2. Tác dụng của xích thược

“Xích thược có tác dụng gì đối với sức khỏe?” Theo đó, tác dụng của vị thuốc này đã được chứng minh cả theo Y Học Hiện Đại và Y Học Cổ Truyền:

Tác dụng trong Y Học Hiện Đại:

• Giảm đau, chống co thắt cơ trơn: Nghiên cứu của các nhà khoa học được thực hiện trên động vật cho thấy, dịch chiết từ xích thược có công dụng ức chế, giảm hoạt động co thắt cơ trơn tại các cơ quan như tử cung, ruột, dạ dày;
• Kháng nấm, vi khuẩn và rirus: Dược liệu có công dụng kháng khuẩn và kháng virus tốt đối với các tác nhân gây bệnh như herpes, virus cúm, ho gà, tụ cầu, trực khuẩn lỵ, phế cầu…;
• Tác dụng giảm áp lực tĩnh mạch cửa, tăng lưu thông tuần hoàn máu, tăng khả năng co giãn của động mạch vành, từ đó giúp ngăn ngừa thiếu máu cơ tim;
• Hạ sốt, kháng viêm: Hoạt chất Paeniflorin trong dược liệu có công dụng hạ sốt và kháng viêm;
• Một số nghiên cứu cũng cho thấy vị thuốc xích thược khi dùng độc vị có thể gây kích thích, làm các tế bào ung thư di căn nhanh. Tuy nhiên, vị thuốc khi dùng cùng các loại thuốc điều trị ung thư giúp làm tăng hiệu quả của thuốc. Cần thêm nhiều nghiên cứu để chứng minh tác dụng này của xích thược.

Tác dụng theo Y Học Cổ Truyền:

Trong Y Học Cổ Truyền, vị thuốc xích thược có tính hơi hàn, vị chua đắng, quy vào kinh Tỳ và một phần huyết của kinh Can. Tác dụng của xích thược như sau:

• Giảm đau, thanh nhiệt, kích thích lưu thông khí huyết, điều kinh;
• Dược liệu dùng tươi có công dụng tán tà, hàm huyết;
• Dược liệu sao tẩm rượu giúp cầm máu, chữa chảy máu cam, chống thổ huyết;
• Dược liệu sao tẩm giấm có công dụng trị bế kinh, đau bụng

Xích thược có tác dụng hoạt huyết, thông ứ trệ,…

3. Lưu ý khi sử dụng xích thược

Tùy theo mục đích mà vị thuốc có thể được dùng dưới dạng thuốc sắc, hoàn tán…

Liều dùng:

6-12 g/ngày.1 3

12-20 g/ngày.2

Một số đối tượng sau nên cẩn thận khi dùng xích thược:

Người đang có huyết hư nhưng lại không bị ứ trệ;

Phụ nữ có thai và đang cho con bú;

Có tiền sử dị ứng với vị thuốc này;

Đau bụng dữ dội hoặc đau bụng đi ngoài do cảm hàn;5

Vị thuốc xích thược không được dùng chung với lê lô (tương phản).5

Một số bài thuốc có thành phần xích thược

Dù là bài thuốc nào, khi muốn sử dụng xích thược trong trị liệu bệnh lý hãy tham khảo ý kiến của thầy thuốc trước khi dùng.

Hỗ trợ chữa đau vai gáy

Sắc uống mỗi ngày một thang, chia 2-3 lần uống; thang thuốc có thành phần sau:

Xích thược 12 g;

Hoàng kỳ 16 g;

Đương quy, đại táo, nghệ mỗi vị 12 g;

Độc hoạt, khương hoạt mỗi vị 8 g;

Chích cam thảo 6 g;

Gừng 4 g;

Hỗ trợ chữa băng huyết, bạch đới

Xích thược, hương phụ với tỷ lệ bằng nhau (1:1), đem tán nhỏ thành bột. Sau đó, uống 6-8 g/ngày, chia 2 lần, kéo dài 4-5 ngày.

Hoặc xích thược 20 g, hương phụ 12 g. Thêm ít muối vào các vị thuốc rồi sắc, nên uống khi còn nóng

Hỗ trợ đau tức ngực

Sắc uống mỗi ngày một thang, chia 2-3 lần uống; thang thuốc có thành phần sau:

Xích thược 20 g;

Đan sâm 30 g;

Xuyên khung, hồng hoa, hoàng kỳ, uất kim mỗi vị 20 g;

Đảng sâm, trầm hương, toàn quy mỗi vị 16 g;

Mạch môn, hương phụ mỗi vị 12 g;

Vị thuốc có thể hỗ trợ các vấn đề về sức khỏe tim mạch

Vị thuốc có thể hỗ trợ các vấn đề về đau tức ngực

Hỗ trợ chữa bế kinh

Sắc uống mỗi ngày một thang, chia 2-3 lần uống; thang thuốc có thành phần sau: Xích thược, đương quy, hồng hoa, huyền hồ, xuyên khung, hương phụ, mỗi vị 8 g

Dùng khi mụn nhọt sưng đau do huyết nhiệt, huyết ứ

Cao đan sâm: đan sâm 20 g, bạch chỉ 12 g, xích thược 16 g. Đem tất cả nguyên liệu nghiền thành bột mịn, thêm mỡ lợn, sáp ong vàng luyện thành cao bôi lên chỗ đau nhức, đặc biệt ở vùng ngực vú.

Hoặc: xích thược 12 g, liên diệp (lá sen) 16 g, liên kiều 12 g, đạm trúc diệp 12 g, kim ngân 12 g, thạch cao 10 g, sắc uống ngày 1 thang.

Quả thực, xích thược là vị thuốc đem đến nhiều lợi ích cho sức khỏe chúng ta. Mong chờ trong tương lai không xa, sẽ có đa dạng hơn các nghiên cứu mới để khám phá toàn diện những tiềm năng của vị thuốc này. Hãy luôn tham khảo ý kiến người có chuyên môn trước khi dùng để đạt hiệu quả tốt và tránh tác dụng phụ không mong muốn nhé.

DƯỢC PHẨM VERASUNSHINE là một trong những đơn vị hàng đầu trong việc nghiên cứu và đưa ra thị trường những sản phẩm CHẤT LƯỢNG – AN TOÀN – GIÁ THÀNH HỢP LÝ giúp “BẢO VỆ, CHĂM SÓC SỨC KHỎE CỘNG ĐỒNG”!